Heinrich hrabia von Brühl, sztych według obrazu Louisa de Silvestre‘a, 1750 (zbiory Matthiasa Donatha)

Heinrich hrabia von Brühl był najważniejszym saskim mężem stanu w czasach saskich. Obdarzony przez elektora Fryderyka Augusta II ogromną władzą, kierował losami Elektoratu Saksonii i Polski w połowie XVIII wieku. Miał duży udział w tym, że Saksonia i Rzeczpospolita Obojga Narodów stały się mocarstwem europejskim obok Rosji, Prus i Austrii i przyczynił się do rozwoju epoki pełnej przepychu i jednocześnie rosnącego dobrobytu. Wojna siedmioletnia, której zakończenia Brühl nie mógł przewidzieć, zakończyła ten okres rozkwitu.

Tablica genealogiczna Heinricha von Brühla, 1731 (fot.: Matthias Donath)

Rodzina von Brühl pochodziła z Gangloffsömmern w Turyngii. Gdy Heinrich von Brühl urodził się 13 sierpnia 1700 roku w Weißenfels, teren ten należał do księstwa Saksonii-Weißenfels. Ojciec Brühla, Hans Moritz, był tajnym radcą i ochmistrzem na dworze księcia Weißenfelsu. Heinrich von Brühl został w 1713 roku paziem w Weißenfels, ale w 1719 jako paź odpowiedzialny za srebra stołowe przeniósł się na dwór drezdeński.

Heinrich hrabia von Brühl, obraz Louisa de Silvestre‘a, po 1736 (Wikimedia/Muzeum Narodowe w Warszawie)

Kariera polityczna Brühla rozpoczęła się w ostatnich latach życia Augusta Mocnego. Po wykazaniu swojego talentu organizacyjnego podczas „Obozu Zeithain“ – gigantycznym pokazie wojsk, przejął kluczowe stanowiska na dworze. Od roku 1731 był generalnym dyrektorem akcyzy, odpowiedzialnym za wpływy z podatków. Od 1732 kierował całą administracją skarbową. Młody elektor Fryderyk August II (jako król Polski August III), który w 1733 roku został następcą Augusta Mocnego, zaufał Brühlowi i przekazał mu kolejne zadania. Brühl został ministrem gabinetu i od chwili pozbawienia władzy hrabiego Aleksandra Sulkowskiego był drugim człowiekiem w państwie po królu. Mianowanie go premierem w 1746 roku było już tylko formalnością.

Herb hrabiów von Brühl z dyplomu hrabiowskiego, 1737 (Österreichisches Staatsarchiv Wien)

Heinrich von Brühl został w roku 1737 podniesiony do godności hrabiego przez cesarza Karola VI. W roku 1734 z powodów taktycznych ożenił się z Marią Anną hrabiną Kolowrat-Krakowską, damą dworu królowej. Fakt, że była ona katoliczką i ich dzieci wychowywane były po katolicku, otworzył mu drzwi w Polsce – chociaż sam hrabia Brühl nigdy nie przeszedł na katolicyzm. Wskazując na rzekomych przodków w Polsce Brühl został w roku 1750 przyjęty do polskiej szlachty z nazwiskiem „Oscieszino“ i przyjął herb „Jastrzębiec”. Małżeństwo było szczęśliwe i charakteryzowało się wzajemnym poszanowaniem. Jedynie piątka z co najmniej dziesięciorga dzieci dożyła wieku dorosłego.

Talerz z serwisu łabędziego, ok. 1740 (Wikimedia, Gardiner Museum Toronto)

Heinrich hrabia von Brühl był zapalonym kolekcjonerem i znawcą sztuki. Kierował wszystkimi elektorskimi i królewskimi zbiorami sztuki, tworząc równolegle własną kolekcję. Jako dyrektor Miśnieńskiej Manufaktury Porcelany zlecał wykonanie porcelanowych dzieł sztuki, które do dziś zachwycają, jak na przykład jedyny w swoim rodzaju łabędzi serwis. Po śmierci hrabiego Brühla dużą część zbiorów sprzedano.  Caryca Katarzyna II nabyła brühlowską kolekcję obrazów, która stała się trzonem zbiorów w Ermitażu w St. Petersburgu.

Pałac w Pförten (obecnie Brody w Polsce), przed 1945

W wieku 31 lat Heinrich von Brühl kupił swoją pierwszą posiadłość rycerską, Grochwitz koło Herzberg/Elster. W kolejnych dekadach kupował kolejne dobra, tak że w końcu posiadał majątek ziemski we wszystkich częściach Saksonii. W Brodach na Dolnych Łużycach stworzył główny ośrodek swojego majątku. Brühl polecił rozbudować dwory w swoich dobrach rycerskich, tworząc przy tym wspaniałe zespoły pałacowo-parkowe. Ponieważ król Prus Fryderyk II systematycznie niszczył je podczas wojny siedmioletniej, zachowało się tylko kilka z nich.

Pałac Brühla w Warszawie, 1936 (zbiory Matthiasa Donatha)
Pałac Brühla w Warszawie, 1936 (zbiory Matthiasa Donatha)

Brühl zorganizował europejski sojusz mocarstw przeciwko Królestwu Prus. Jednakże długofalowa koncepcja polityki zagranicznej Brühla zawiodła, gdy Fryderyk II zajął sąsiednią Saksonię i pokonał wszystkich przeciwników. Wraz z zawarciem pokoju w Hubertusburgu w 1763 roku Saksonia wypadła z kręgu mocarstw europejskich. Gdyby koalicja Brühla wygrała, co było jak najbardziej możliwe i nie udało się wskutek przypadków, Prusy nie stałyby się dominującym mocarstwem militarnym, które w XIX wieku rozlało się jak plama oleju na mapie, wchłaniając ostatecznie całe Niemcy.

Grobowiec Brühla w kościele farnym w Forst
Grobowiec Brühla w kościele farnym w Forst

Heinrich hrabia von Brühl zrezygnował po śmierci króla Augusta III w październiku 1763 roku ze wszystkich urzędów. Krótko potem zmarł. Na własne życzenie został pochowany w kościele farnym w Forst, głównym kościele ewangelickim swojego władztwa Brody. Potomkowie Brühla żyją do dziś. Podczas gdy linia ewangelicka w Seifersdorf wygasła w linii męskiej w 1923 roku, linia katolicka z Brodów istnieje do dziś.

Sarkofag upamiętniający Heinricha hrabiego von Brühla w Dolinie Seifersdorf, 1782 (Wikimedia, dr Bernd Gross)
Sarkofag upamiętniający Heinricha hrabiego von Brühla w Dolinie Seifersdorf, 1782 (Wikimedia, dr Bernd Gross)

Król Prus Fryderyk II nienawidził swojego politycznego przeciwnika Brühla. Chciał mu nie tylko zaszkodzić, lecz zniszczyć go. Zwyciężając Brühla, rzekomo „Wielki“ Fryderyk utrwalił także negatywny  wizerunek swojego przeciwnika, który do dziś pokutuje. Brühlowi przypisuje się rozrzutność, gospodarowanie „do własnej kieszeni“ i sprzeniewierzenie finansów państwowych. Prusko-niemiecka narracja historyczna dalej propagowała ten zniekształcony obraz.

Heinrich hrabia von Brühl (w tej roli Ezard Haußmann) i jego małżonka Franziska (w tej roli Jitka Molavcová) w filmie „Sachsens Glanz und Preußens Gloria“, 1983 (DEFA-Stiftung)
Heinrich hrabia von Brühl (w tej roli Ezard Haußmann) i jego małżonka Franziska (w tej roli Jitka Molavcová) w filmie „Sachsens Glanz und Preußens Gloria“, 1983 (DEFA-Stiftung)

Heinrich von Brühl jest jedną z najbardziej znanych postaci saksońskiej historii. Jest tak samo znany jak August Mocny czy hrabina Cosel. Duży udział w tym miał enerdowski serial „Sachsen Glanz und Preußens Gloria“ („Blask Saksonii i chwała Prus”), który zgromadził milionową publiczność. Również Tarasy Brühla w Dreźnie przyczyniły się do utrwalenia nazwiska tego męża stanu w świadomości opinii publicznej. Obecnie Brühl nie jest już oceniany jednostronnie, lecz w sposób zróżnicowany.

Projekt ten został sfinansowany przez:

images/banners/sponsor2.png#joomlaImage://local-images/banners/sponsor2.png?width=168&height=100

Landkreis Bautzen

images/banners/sponsor3.png#joomlaImage://local-images/banners/sponsor3.png?width=168&height=100

Schloss Seifersdorf

images/banners/sponsor1.png#joomlaImage://local-images/banners/sponsor1.png?width=168&height=100

Freundeskreis Schlösserland Sachsen e.V.

Freundeskreis Schlösserland Sachsen e.V.

In Kooperation mit Schlösserland Sachsen | www.schloesserland-sachsen.de
Stauffenbergallee 2a | 01099 Dresden | Telefon +49 3521 4920797 | Telefax +49 351 56391-1009 | service@schloesserland-freundeskreis.de | www.freundeskreis-schlösserland.de